İngiliz Edebiyatı roman yazarı JaneAusten (16. 12. 1775 – 18. 06. 1817) roman yazma macerasına 1789 yılında başlamıştır. 19. Yüzyıl dönemine ilişkin betimlemeleri ve romanlarındaki karakterler, dönemin panoramasını yansıtmaktadır.

JaneAusten, bir köy papazının yedinci çocuğudur ve eğitimi babası tarafından gerçekleştirilmiştir. O dönemdeki kadınların eğitim olanaklarının kısıtlı olduğu hatırlandığında, ailesinin desteği ve çağının koşullarına rağmen başkaldıran mücadelesiyle kendi yazar benliğini yaratmıştır denilebilir. Ebeveynleri Jane Austen’in, hayal gücü yeteneğine dayalı kaleme aldığı tiyatro oyunlarını her daim cesaretlendirmiş ve yazarın yaratma sürecini evlerinin ahırını, yaz tatillerinde orada yaşayan ailelerin oyunlarını sergileyebilecekleri küçük bir tiyatro salonuna dönüştürerek desteklemişlerdir.

JaneAusten, 12 yaşında kendi hikayelerini yaratmaya ve yazıya dökmeye başlamış olmasına rağmen ilk romanı yaklaşık 25 yıl geçtikten sonra yayımlanmıştır. Yazar, romanlarında İngiliz toplumunda yaşayan kadınlara o dönemde yapılan evlilik dayatmalarına ve özendiriciliğine, bunların kadınların yaşamında yarattığı tesirlere, insanların zaaflarına esprili bir anlayış ve zarif bir mizahla ışık tutarak, romanlarında yer vermiştir. İlk olarak; “Sağduyu ve Duyarlılık” (Sense and Sensibility) 1811 yılında yayımlanmıştır. Bu kitabı 1813 yılında, “Gurur ve Önyargı / Aşk ve Gurur” (Pride and Prejudice) takip etmiştir. 1814, “Mansfield Park’ı” (Mansfield Park) ve 1816 “Emma” romanlarıyla yazarlık serüvenini sürdürmüştür. “Northanger Manastırı” (NorthangerAbby) ve “İkna” (Persuasion) yapıtlarının her ikisi de Jane Austen’in ölümünden sonra 1818 yılında yayımlanmıştır. Yazarın yaşadığı yıllarda, bütün romanları anonim olarak yayımlanmıştır.

Jane Austen’in bütün romanları, televizyon ya da sinemaya uyarlanmış, en başarılı 3 romanın filmi yapılmıştır. Bu yapıtlar: Aşk ve Gurur (1995), Emma (1996) ve İkna (1996) sinema filmi olarak; “Gurur ve Önyargı” da 1995’de başarılı bir televizyon dizisi olarak seyircisiyle buluşmuştur. 2013 yılında, yayınlanışının 200. Yıl dönümü kutlanan Aşk ve Gurur (Pride and Prejudice) romanı, yaklaşık her on yılda bir sinema filmi ya da televizyon dizisine uyarlanmıştır.

Jane Austen’in kitaplarından alıntılarla onun yazma ve yaratma mücadelesinin hatıralarını, yazarın doğum gününde onu anlamak ve bu mücadelenin kadınlara kendi ideallerinin, hayallerinin düş devrimini gerçekleştirmek adına rehber, kaynak ya da ışık olabilmesi için okuyucularla paylaşmak doğru olacaktır.

Jane Austen’in Kaleminden Dökülenler…

“İtiraf ediyorum, kitap okumak kadar eğlenceli bir şey yokmuş! İnsan kitap okumak dışında her şeyden çabucak sıkılıveriyor. Kendime ait bir ev sahibi olduğumda, şöyle muazzam bir kütüphane edinmeyi başaramazsam kahrolurum” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten).

“Sen bana, gerçekten sevilmeye değer bir kadının sevgisini kazanabilmek için daha başka erdemlere sahip olmam gerektiğini öğrettin” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten, s. 429).

“Şu hayatta gerçekten sevdiğim çok az insan var emin ol, hakkında iyi şey düşündüklerim de bir o kadar az. Dünyayı ne kadar yakından tanırsam o kadar çok tiksiniyorum” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten, Martı Yayınları, s. 169).

“Kibir ve aptallığın bir araya geldiği yerde, izlenmeye değer bir rol yoktur” (Lady Susan, JaneAusten, Alfa Yayınları, s. 14).

“Bir insan kibirli olmadan da gururlu olabilir. Gurur daha çok kendi nefsimize karşı duyduğumuz saygıyla ilgilidir, kibirse başkalarının bize duymasını istediğimiz saygıyla ilgilidir” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten).

“Beni korkutmak için yapılan her girişim karşısında cesaretim artar” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“Yakınlığı belirleyen şey zaman ya da imkân değildir; yalnızca karakterdir” (Akıl ve Tutku, JaneAusten, s. 62).

“Kim olursa olsun, birine ıstırap vermek beni üzer” (Aşk ve Gurur, JaneAusten, s. 199).

“Kurnalığa yaklaşan her şey iğrençtir bence” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten)

“Kitaplar… Aynı kitapları okumadığımıza eminim, aynı duygularla okumadığımıza da eminim” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten, Kültür Yayınları, s. 97).

“Şiiri, hep aşkın gıdası olarak düşünürdüm” (Aşk ve Gurur, JaneAusten). 

“Kinayeli tüm bayağı sözlerden nefret ederim; ‘birini tavlamak’ ya da ‘birini elde etmek’ ise en iğrençleri” (Akıl ve Tutku, JaneAusten).

“İçinden ağlamak geliyordu, oysa gülmesi şarttı” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“Kadınların erkekleri ilk başvuruda reddetmesi âdettendir” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten).

“Bencilliği ne yapıp yapıpbağışmak gerekir, çünkü tedavisi imkânsızdır” (Mansiel Park’ı, JaneAusten).

“Fakat ben her türlü yapmacıklıktan nefret ederim” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“Bütün kadınlardan akıl sahibi yaratıklar değil de iyi hanımlarmış gibi bahsetmenizden nefret ediyorum. Hiçbirimizin sakin sularda yüzmeyi isteme gibi bir derdi yok.” (Hayata Geç Kalma, JaneAusten).

“Çocukken iyi huylu olanların, büyüyünce de iyi huylu oldukları hep dikkatimi çekmiştir” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“Benim aleyhimde ne duymuş olursa olsun – inanmadan önce beklemesi gerekmez miydi? Önce bana söylemesi, bana kendimi savunma şansı vermesi gerekmez miydi?” (Akıl ve Tutku, JaneAusten, s. 197).

“İnsan isteyince mesafenin önemi yoktur” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“Başkaları tarafından korkutulmayı kabul etmeyen bir inatçılığım vardır. Beni korkutmaya yönelik her girişim cesaretimi daha artırır” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten).

“Shakespeare, ‘Gerçek aşkın yolu hiçbir zaman düz değildir,’ demiş” (Emma, JaneAusten)

“Evladım, bana hayat arkadaşına saygı duyamadığını görme acısı yaşatma” (Gurur ve Önyargı, JaneAusten, s. 382).

“Kimseyi yargılamak konusunda acele etmek istemem; ama düşündüğümü de her zaman söylerim” (Aşk ve Gurur, JaneAusten).

“… Hafif bir elim gayet doğaldır, ama pek azımızda cesaret verilmeden aşık olacak yürek vardır”

“İnsanın kendinden kaçışı yoktu” (İkna, JaneAusten, s. 177).

“Ağlıyorsun… Bilirim; elin, avucun yaralandığında kan akar, kalbin yaralandığında gözyaşı” (Aşk ve Gurur, JaneAusten)

“Seni gözbebeğim gibi sevmekle ancak kendime iyilik ettim ben” (Emma, JaneAusten).

“Geçmişi düşünüyor, doğru ve yanlışları adil bir şekilde tartmaya çalışıyorum, (…) Doğruyu yaptığıma inanmak zorundayım; sonucunda ne kadar acı çekmiş olursam olayım” (Evlilik, JaneAusten, s. 89).

“Akıl inanmak istemeyince her zaman şüphe edecek bir şey bulur” (Akıl ve Tutku, JaneAusten).

JaneAusten ve Başkaldırı

Irmak Ertuna Howison ve Özgür Çiçek’in kaleme aldıkları, JaneAusten ve Adab-ı Muaşeret kitabındaki ifadelerin de okuyucu ile paylaşılması, yazarın karakterinin doğru anlaşılması açısından önemlidir:

“JaneAusten bugün yaşasa Gezi Parkı’nda kamp kurar mıydı kurmaz mıydı bilinmez ama büyük olasılıkla Twitter’da 140 karakterle en sivri ve mizahi eleştirileri yapan bir dil cambazı olurdu. Çünkü Austen’ın romanlarındaki başkaldırı, alayda, ironide, parodide ve imalarda gizlidir.”

Jane Austen’in Yaratma Umudu ve Cesareti

     Virginia Woolf (25.01. 1882 – 28. 03. 1941) Kendine Ait Bir Oda (A Room of One’sOwn) kitabında, Jane Austen’in yazma ve yaratma mücadelesinin derinliklerine değinmektedir:

“JaneAusten yaşamının sonuna dek böyle yazmıştır. ‘Bütün bunları nasıl başardığı şaşırtıcıdır,’ diye yazar yeğeni günlüğünde, ‘çünkü sığınabileceği ayrı bir çalışma odası yoktu ve çalışmalarının çoğu, birçok kez rastgele yarıda kesilme pahasına herkesin oturduğu oturma odasında ortaya çıkarılmış olmalı. Bu uğraşının kendi ailesi dışında herhangi bir kimse ya da konuklar ya da hizmetçiler tarafından anlaşılmamasına özen gösterirdi”(Virginia Woolf, Kendine Ait Bir Oda, Çev. Suğra Öncü, İletişim Yayınları, s. 75; Memoir of JaneAusten, yeğeni James Edward AustenLeigh tarafından yazılmış).

“JaneAusten elyazmalarını saklar ya da üzerlerini kurutma kâğıdıyla örterdi. 19. Yüzyılda bir kadının gördüğü tüm yazınsan eğitim kişilik gözlemlemesinden ve duyguların incelenmesinden ibaretti. İnsanların duyguları onun üzerinde etki bırakırdı; yakın akrabalar her an gözlerinin önündeydi” (Woolf, 1929/2013: 75).

“JaneAusten elyazmalarını konuklardan saklamayı gerekli görmemiş olsaydı, Pride and Prejudice daha iyi bir roman mı olurdu? Anlayabilmek için birkaç sayfa okudum, ama içinde bulunduğu koşulların yapıtını en küçük biçimde zedelediğine değin hiçbir iz bulamadım. Belki de onun en büyük mucizesi buydu. İşte 1800’lerde bir kadın nefret, burukluk ve korku duymadan, direnmeden ve öğüt vermeden yazıyordu. Antony ile Kleopatra’ya bakarak, Shakespeare de böyle yazıyordu, diye düşündüm; insanlar Shakespeare ve JaneAusten’ı karşılaştırmakla her ikisinin de aklın tüm engellerini aştığını söylemek istiyor olabilirler ve bu nedenle Shakespeare gibi JaneAusten da yazdığı her bir sözcükte kendini gösterir” (Woolf, 1929/2013: 75,76).

“JaneAusten’ın sıkıntısını çektiği tek şey ona zorla kabul ettirilen kapalı yaşam olsa gerek. Bir kadının tek başına bir yerlere gitmesi olanaksızdı. Hiçbir zaman bir geziye çıkamazdı; hiçbir zaman otobüsle Londra’yı gezemez ya da bir lokantada tek başına yemek yiyemezdi. Ama belki de sahip olmadığı şeyleri istemek JaneAusten’ın yaradılışında yoktu. Yeteneği ve çalışma koşulları birbirini kusursuz bir şekilde tamamlıyordu”((Woolf, 1929/2013: 76).

Jane Austen’in Evi Müzesi (JaneAusten’s House Museum)

     Yazarın adı ile onun hatırasına yönelik hazırlanan sanal müzenin internet adresinde meraklı okuyucular, bilgisayar ekranından Jane Austen’in evinin odalarında dolaşarak yazarın hayatının incelikli detaylarına tanıklık edebilir. Bu nostaljik ve bilgi dolu kültür yolculuğu için, bir fincan bitki ya da meyve çayı eşliğinde çalışma masanızdan ulaşabileceğiniz adresini kıymetli okuyucularımızla paylaşmak doğru olacaktır: https://janeaustens.house/Müze de yazarın adına açılan mağazada, dönemin ruhunu ve modasını yansıtan obje ve kıyafetler de satışa sunulmaktadır.

Jane Austen’in anı objelerinin eşliğinde okur ile yazarın beraber yolculuğu yapabildiği, evin rengâhenk bahçesinde dolaşabildiği harikulade sihirli bir tur…

 Rüya AKGÜN

OLAY AYDIN