“Ölüm asude bahar ülkesidir bir rinde,
Gönlü her yerde buhurdan gibi yıllarca tüter,
Ve serin serviler altında kalan kabrinde,
Her seher bir gül açar her gece bir bülbül öter”
Yahya Kemal Beyatlı[1]
Atalarımızın hangi coğrafyada nasıl yaşadıkları, Anadolu’ya geliş zamanları, Anadolu’nun kaç yıldır Türk yurdu olduğu, o devirlerde yaşamış şahsiyetlerin bilgileri gibi toplumun sosyal yaşamı, gelenek, kültür ve inanç serüveni mezar taşları ile ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle mezar taşları Anadolu’nun halen yaşamakta olan tapularıdır. Kültürel miraslar, milletlerin hafızalarını oluşturmaktadır. Hafızalarını kaybeden milletler; kişiliklerini, geçmiş ile bu gün arasındaki bağları ve kısacası millî, kültürel ve manevi kimlikleri ile şahsiyetlerini kaybederler. Mezar taşları ve mezarlıklarımız, tarihi süreçte ecdadımız ve hafızamız ile kurulan bağın en temel kısımlarından biri olarak işlevini devam ettirdiğinden dolayı benzeri bulunmayan kültür, tarih, sanat, inanç ve edebi miraslarımızdandır.
Uygun disiplinler ile baktığımızda bir mezar taşının sanat ve edebiyat başta gelmekle birlikte sosyoloji, felsefe, antropoloji ve hatta tıp geçmişiyle ilgili ipuçları bulmak mümkündür. Şehirlerin geçirdiği evreler, tarihi bilinmeyen olayların tanımlanması, atalarımızın kimlik ve meslek gruplarının belirlenmesi, aile ve şecere bilgisinin tespiti, eski çağların nüfus politikaları, geçmiş toplumların sosyolojik eğilimleri, geçirdikleri salgın hastalıklar ile doğal afetler, tıp tarihine ilişkin veriler mezarlıklarda dosyalanmış bilgilerdir ve bunlar tarihin satır aralarını doldurmak için bize kaynaklık eder. Oysa bugün mezarlıklarımız kapağı açılmamak üzere kapatılmış eski bir kitap gibi durmakta, pörsümekte, yıpranmakta, eskimekte ve elden çıkmaktadır. Bir mezarlık, aynı zamanda bir tarih atlasıdır; milletlerin yaşadıkları coğrafî mekânları en fazla onlar belirler. Tarihî coğrafyasına sadakat göstermeyen milletlerin topraklarının yağmalanması da er veya geç kaçınılmaz olacaktır.
Mezarlıklar, şairin deyişiyle “âsûde bir bahar ülkesidir.”[2] Osmanlı mezar taşları, bir zamanlar aynı havayı teneffüs edip aynı mekânlarda yaşayan insanların inançları, kederleri, korkuları, sevinçleri ve çeşitli hissiyatını bizlere ulaştıran çok değerli kaynaklardır.[3]
Aynı zamanda Türk Milleti’nin de tarihi gelişiminin bir ifadesi olmakla beraber, doğudan batıya doğru kıtalar aşan ve asırlar boyunca devam eden, uzun soluklu bir periyottur. Günümüzde önemleri anlaşılan fakat buna rağmen yok olmaya devam eden, bilhassa Cumhuriyet öncesi devirlere ait mezarlıklar ve mezar taşları, bir nevi bu coğrafyanın tarihsel süreçteki değişimini somutlaştırarak ortaya koyan laboratuvarlardır. Bugün Anadolu’nun birçok mezarlığında Orta Asya’dan kadim bir gelenek olarak getirdiğimiz mezar tiplerini, mezar taşı formlarını ve bunların muhtevi oldukları boy tamgalarını hâlâ görebilmekteyiz. En az beş-altı asır öncesinin dinî ve toplumsal yapısını bize gösteren bu taşların hemen yanında Osmanlı dönemi kitabeli mezar taşlarını ve nihayetinde harf devrimi sonrasına ait Latin harfli mezar taşlarını da müşahade edebilmekteyiz. Bu mezarlıklar ilk Türk iskânı döneminden beri hâlâ kullanılmaya devam eden ve medeniyetimizin değişim ve gelişimini, tek bir alan içerisinde, bize göstermesi açısından oldukça önemli maddi kültür varlıklarımızdır.[4]
Sahipsiz miras diye anılan kadim mezar taşlarının önemi tüm bunlarla sınırlı değildir. Meselenin içerisine dâhil oldukça birbirinden farklı kıymetli derinlikler bulunabileceği aşikârdır. Bu nedenle Anadolu’muzdaki kadim mezar taşları henüz tam olarak keşfedilmemiş medeniyet birikimi olarak algılanıp korunarak yaşatılması, mezar taşları üzerine çeşitli bilim uzmanlıklarınca farklı branşlar tarafından derinlemesine araştırmalar yapılması bu mirasa bir an önce sahip çıkılması son derece önem teşkil etmektedir.
[1] BEYATLI, Yahya Kemal (1974), “Kendi Gök Kubbemiz”, Yahya Kemal Külliyatı 1, Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
[2] Yahya Kemal Beyatlı’nın “Rindlerin Ölümü” Adlı Şiirinden alınan bir dizedir
[3] SEVİM, Nidayi (2010), “Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları”, s.64, Kitap Dostu Yayınları, İstanbul.
[4] ÇAĞLAR, İlker Mümin. ERALACA, Hasancan (2018), “Mezartaşlarının Göç ve
İskan Tarihi Araştırmalarında Yardımcı Kaynak Olarak Kullanımı: Karkın ve Çobanisa
Örneği”, s. 162,1.Türk-İslâm Mezar Taşları Kongresi, Aydın.
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Beşiktaş | 34 | 22 | 6 | 6 | 72 | 35 | 72 | +37 |
2 | Fenerbahçe | 34 | 21 | 7 | 6 | 61 | 34 | 69 | +27 |
3 | Galatasaray | 34 | 20 | 8 | 6 | 66 | 33 | 66 | +33 |
4 | Trabzonspor | 35 | 16 | 7 | 12 | 42 | 33 | 60 | +9 |
5 | Alanyaspor | 35 | 16 | 12 | 7 | 55 | 39 | 55 | +16 |
6 | Hatayspor | 34 | 15 | 11 | 8 | 57 | 43 | 53 | +14 |
7 | Gaziantep FK | 34 | 13 | 9 | 12 | 51 | 42 | 51 | +9 |
8 | Sivasspor | 34 | 12 | 7 | 15 | 47 | 40 | 51 | +7 |
9 | Fatih Karagümrük | 34 | 13 | 10 | 11 | 49 | 40 | 50 | +9 |
10 | Göztepe | 35 | 12 | 12 | 11 | 51 | 48 | 47 | +3 |
11 | Çaykur Rizespor | 34 | 10 | 12 | 12 | 44 | 54 | 42 | -10 |
12 | Antalyaspor | 35 | 9 | 11 | 15 | 36 | 47 | 42 | -11 |
13 | Konyaspor | 34 | 10 | 13 | 11 | 42 | 45 | 41 | -3 |
14 | MKE Ankaragücü | 34 | 10 | 16 | 8 | 42 | 54 | 38 | -12 |
15 | Yeni Malatyaspor | 34 | 8 | 13 | 13 | 40 | 46 | 37 | -6 |
16 | Kasımpaşa | 35 | 9 | 16 | 10 | 37 | 51 | 37 | -14 |
17 | Başakşehir FK | 34 | 9 | 16 | 9 | 37 | 53 | 36 | -16 |
18 | Kayserispor | 34 | 8 | 15 | 11 | 26 | 43 | 35 | -17 |
19 | BB Erzurumspor | 35 | 8 | 17 | 10 | 36 | 58 | 34 | -22 |
20 | Gençlerbirliği | 34 | 8 | 18 | 8 | 34 | 60 | 32 | -26 |
21 | Denizlispor | 34 | 6 | 19 | 9 | 32 | 59 | 27 | -27 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Giresunspor | 31 | 19 | 6 | 6 | 49 | 24 | 63 | +25 |
2 | Adana Demirspor | 31 | 18 | 6 | 7 | 54 | 26 | 61 | +28 |
3 | Samsunspor | 31 | 17 | 4 | 10 | 51 | 29 | 61 | +22 |
4 | Altay | 31 | 18 | 10 | 3 | 61 | 34 | 57 | +27 |
5 | İstanbulspor | 31 | 17 | 8 | 6 | 57 | 32 | 57 | +25 |
6 | Altınordu | 31 | 15 | 8 | 8 | 50 | 43 | 53 | +7 |
7 | Ankara Keçiörengücü | 31 | 14 | 10 | 7 | 40 | 26 | 49 | +14 |
8 | Ümraniyespor | 31 | 13 | 10 | 8 | 43 | 41 | 47 | +2 |
9 | Tuzlaspor | 31 | 14 | 12 | 5 | 43 | 45 | 47 | -2 |
10 | Bursaspor | 31 | 13 | 14 | 4 | 50 | 51 | 43 | -1 |
11 | Bandırmaspor | 31 | 11 | 14 | 6 | 40 | 42 | 39 | -2 |
12 | Boluspor | 31 | 11 | 15 | 5 | 34 | 38 | 38 | -4 |
13 | Balıkesirspor | 31 | 9 | 14 | 8 | 34 | 43 | 35 | -9 |
14 | Adanaspor | 31 | 9 | 15 | 7 | 42 | 48 | 34 | -6 |
15 | Menemenspor | 31 | 6 | 12 | 13 | 34 | 53 | 31 | -19 |
16 | Akhisarspor | 31 | 7 | 19 | 5 | 33 | 55 | 26 | -22 |
17 | Ankaraspor | 31 | 5 | 18 | 8 | 29 | 54 | 23 | -25 |
18 | Eskişehirspor | 31 | 1 | 22 | 8 | 21 | 81 | 8 | -60 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Eyüpspor | 35 | 26 | 2 | 7 | 75 | 22 | 85 | +53 |
2 | Sakaryaspor | 35 | 18 | 5 | 12 | 63 | 33 | 66 | +30 |
3 | Kırşehir Belediyespor | 35 | 19 | 8 | 8 | 50 | 27 | 65 | +23 |
4 | Kırklarelispor | 35 | 17 | 6 | 12 | 56 | 30 | 63 | +26 |
5 | Van Spor | 35 | 19 | 10 | 6 | 54 | 31 | 63 | +23 |
6 | Bodrumspor | 35 | 17 | 11 | 7 | 75 | 48 | 58 | +27 |
7 | Etimesgut Belediyespor | 35 | 17 | 11 | 7 | 55 | 29 | 58 | +26 |
8 | Turgutluspor | 35 | 16 | 15 | 4 | 44 | 53 | 52 | -9 |
9 | Karacabey Belediyespor | 35 | 13 | 12 | 10 | 48 | 39 | 49 | +9 |
10 | Tarsus İdman Yurdu | 35 | 13 | 12 | 10 | 53 | 47 | 49 | +6 |
11 | Serik Belediyespor | 35 | 12 | 10 | 13 | 47 | 46 | 49 | +1 |
12 | Pendikspor | 35 | 14 | 16 | 5 | 58 | 47 | 47 | +11 |
13 | Pazarspor | 35 | 14 | 16 | 5 | 56 | 56 | 47 | 0 |
14 | Bayburt Özel İdare Spor | 35 | 13 | 17 | 5 | 45 | 55 | 44 | -10 |
15 | Sivas Belediyespor | 35 | 9 | 13 | 13 | 51 | 47 | 40 | +4 |
16 | 1922 Konyaspor | 35 | 10 | 16 | 9 | 43 | 45 | 39 | -2 |
17 | Kastamonuspor | 35 | 8 | 15 | 12 | 29 | 49 | 36 | -20 |
18 | Elazığspor | 35 | 9 | 21 | 5 | 47 | 80 | 29 | -33 |
19 | Mamak FK | 35 | 6 | 23 | 6 | 30 | 108 | 24 | -78 |
20 | Kardemir Karabükspor | 35 | 1 | 32 | 2 | 13 | 100 | 2 | -87 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 1928 Bucaspor | 28 | 19 | 2 | 7 | 55 | 17 | 64 | +38 |
2 | Diyarbekirspor | 28 | 19 | 2 | 7 | 41 | 17 | 64 | +24 |
3 | Yeşilyurt Belediyespor | 28 | 16 | 7 | 5 | 47 | 24 | 53 | +23 |
4 | Ofspor | 28 | 13 | 5 | 10 | 41 | 30 | 49 | +11 |
5 | Arnavutköy Belediye | 28 | 13 | 8 | 7 | 40 | 29 | 46 | +11 |
6 | Edirnespor | 28 | 11 | 9 | 8 | 33 | 31 | 41 | +2 |
7 | Belediye Derincespor | 28 | 10 | 8 | 10 | 37 | 27 | 40 | +10 |
8 | Fatsa Belediyespor | 28 | 10 | 10 | 8 | 22 | 28 | 38 | -6 |
9 | Artvin Hopaspor | 28 | 9 | 10 | 9 | 39 | 41 | 36 | -2 |
10 | Kızılcabölükspor | 28 | 8 | 10 | 10 | 29 | 31 | 34 | -2 |
11 | Nevşehir Belediyespor | 28 | 8 | 13 | 7 | 27 | 27 | 31 | 0 |
12 | 1877 Alemdağspor | 28 | 8 | 15 | 5 | 35 | 48 | 29 | -13 |
13 | Çankaya FK | 28 | 8 | 16 | 4 | 23 | 46 | 28 | -23 |
14 | Antalya Kemerspor | 28 | 6 | 16 | 6 | 25 | 46 | 24 | -21 |
15 | Payasspor | 28 | 5 | 15 | 8 | 28 | 48 | 23 | -20 |
16 | Manisaspor | 28 | 1 | 18 | 9 | 20 | 52 | 12 | -32 |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
23/04/2021 | Gençlerbirliği | vs | Çaykur Rizespor |
24/04/2021 | Konyaspor | vs | Hatayspor |
24/04/2021 | Trabzonspor | vs | Fatih Karagümrük |
24/04/2021 | Antalyaspor | vs | Galatasaray |
24/04/2021 | Beşiktaş | vs | Kayserispor |
24/04/2021 | Denizlispor | vs | Sivasspor |
25/04/2021 | Yeni Malatyaspor | vs | MKE Ankaragücü |
25/04/2021 | Başakşehir FK | vs | Alanyaspor |
25/04/2021 | Gaziantep FK | vs | BB Erzurumspor |
25/04/2021 | Fenerbahçe | vs | Kasımpaşa |
27/04/2021 | Fatih Karagümrük - Antalyaspor | Fatih Karagümrük ligdeki son 5 maçında hiç kaybetmedi | Fatih Karagümrük yenilmez |
28/04/2021 | Kayserispor - Denizlispor | Kayserispor ligdeki son 7 maçında hiç kazanamadı | Denizlispor yenilmez |
28/04/2021 | Göztepe - Trabzonspor | Trabzonspor ligde deplasmandaki son 15 maçında hiç kaybetmedi | Trabzonspor yenilmez |
28/04/2021 | Kayserispor - Denizlispor | Denizlispor ligde deplasmandaki son 10 maçında hiç kazanamadı | Kayserispor yenilmez |
28/04/2021 | Çaykur Rizespor - Beşiktaş | Çaykur Rizespor ligde evindeki son 5 maçında hiç kaybetmedi | Çaykur Rizespor yenilmez |
29/04/2021 | Sivasspor - Yeni Malatyaspor | Sivasspor ligdeki son 13 maçında hiç kaybetmedi | Sivasspor yenilmez |
29/04/2021 | Sivasspor - Yeni Malatyaspor | Yeni Malatyaspor ligde deplasmandaki son 7 maçında hiç kazanamadı | Sivasspor yenilmez |
29/04/2021 | MKE Ankaragücü - Gaziantep FK | MKE Ankaragücü ligde evindeki son 6 maçında hiç kaybetmedi | MKE Ankaragücü yenilmez |
29/04/2021 | Alanyaspor - Fenerbahçe | Fenerbahçe ligde deplasmandaki son 10 maçında hiç kaybetmedi | Fenerbahçe yenilmez |
29/04/2021 | MKE Ankaragücü - Gaziantep FK | Gaziantep FK ligde deplasmandaki son 10 maçında hiç kazanamadı | MKE Ankaragücü yenilmez |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/04/2021 | Adanaspor | vs | Ümraniyespor |
25/04/2021 | Akhisarspor | vs | Altay |
25/04/2021 | Altınordu | vs | Giresunspor |
25/04/2021 | Ankaraspor | vs | Bandırmaspor |
25/04/2021 | Balıkesirspor | vs | Ankara Keçiörengücü |
25/04/2021 | Boluspor | vs | Samsunspor |
25/04/2021 | Bursaspor | vs | İstanbulspor |
25/04/2021 | Menemenspor | vs | Eskişehirspor |
25/04/2021 | Tuzlaspor | vs | Adana Demirspor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
28/04/2021 | Bayburt Özel İdare Spor | vs | Kırşehir Belediyespor |
28/04/2021 | Elazığspor | vs | Mamak FK |
28/04/2021 | Etimesgut Belediyespor | vs | Pazarspor |
28/04/2021 | Eyüpspor | vs | Tarsus İdman Yurdu |
28/04/2021 | Kardemir Karabükspor | vs | Karacabey Belediyespor |
28/04/2021 | Kastamonuspor | vs | Van Spor |
28/04/2021 | Serik Belediyespor | vs | Bodrumspor |
28/04/2021 | Sivas Belediyespor | vs | Pendikspor |
28/04/2021 | Turgutluspor | vs | Sakaryaspor |
28/04/2021 | 1922 Konyaspor | vs | Kırklarelispor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/04/2021 | Antalya Kemerspor | vs | Manisaspor |
25/04/2021 | Çankaya FK | vs | Artvin Hopaspor |
25/04/2021 | Diyarbekirspor | vs | Belediye Derincespor |
25/04/2021 | Edirnespor | vs | 1928 Bucaspor |
25/04/2021 | Fatsa Belediyespor | vs | 1877 Alemdağspor |
25/04/2021 | Ofspor | vs | Arnavutköy Belediye |
25/04/2021 | Payasspor | vs | Kızılcabölükspor |
25/04/2021 | Yeşilyurt Belediyespor | vs | Nevşehir Belediyespor |