Sevgili dostlar;

Celallenmeyin hemen. Yazının konu başlığı bana ait değil. Ee, bunca yaşın sahibiyim; Atçalılara, hele hele 1930 lu yıllarda Atça’da kooperatifçiliğin kurucusu olan Atçalılara “Aferin!..” demek bana mı düşmüş?.. Tövbe Billah, demem… Ben haddimi, hududumu bilirim…

Şaka bir yana; geçtiğimiz günlerde sevgili dostum E.Öğr. Sayın Akın Kırcalı Öğretmenimden bir mesaj aldım. Fotoğraflarda görüldüğü üzere, “AFERİN ATÇALILARA!..” konu başlıklı yazıyı -tabir yerindeyse- yalamadan yuttum ve sarıldım telefona.

Akın Öğretmenim, sayfa fotokopilerinin kendisine Ege Üniversitesi’nde Öğretim Görevlisi olan Kızı Necla Kırcalı Gürsoy tarafından gönderildiğini, ona da Boğaziçi Üniversitesinde Öğretim Görevlisi bir arkadaşının, araştırma yaparken yakaladığı dergideki bu yazıyı tarayıp gönderdiğini anlattı. 

Dergi Adı: Karınca; Sayı No:7; Basım Yılı: 1934

Nasıl sevindiğimi tahmin edersiniz sanırım. Biliyorsunuz, bu türden belgeleri buldukça bir kapak yazısıyla hem “Olay Aydın” Gazetesine, hem “Aydın VOİCES” dergisine gönderiyor ve adı geçen yayınlar aracılığıyla İnternet haber sitelerinde yayınlayarak yerel ve ulusal ortamda yerleşkemiz Atça’nın tanıtımını yapmaya ve aynı zamanda bir Atça Envanteri çıkarmaya gayret ediyoruz…

Bu vesileyle Sn. Akın Kırcalı Öğretmenim nezdinde Sn. Necla Kırcalı Gürsoy ve sevgili arkadaşına; İncir ve Pamuk Kooperatiflerinin kuruluş bilgileriyle ilgili dokümanlara ulaşmakta yardımlarını esirgemeyen Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Nuri Aksay ve Tariş Md. Sn. Özkan Çelikay’a; yardımları için teşekkürlerimi sunarım.

Haa!.. bu arada geçtiğimiz yıllarda okuduğu “Taif’te Ölüm” kitabından sonra Kooperatifçilik ile ilgili Grubumuzda genel bir değerlendirme ve de bilgilendirme yapan Grup Yöneticilerimizden Sn. Mustafa Çalt dostumuza da ayrıca teşekkür etmek isterim. Bakınız sevgili Mustafa Çalt dostumuz kooperatifçilikle ilgili neler yazmış grubumuzda.

https://www.facebook.com/groups/180834215287507/search/?q=Mustafa%20%C3%87alt%20Taif%27de%20%C3%B6l%C3%BCm

“Geçtiğimiz günlerde "Taif'te Ölüm" adıyla, Mithat Paşa'nın hayatını anlatan bir kitap okudum. Çoğumuz resme bakınca hatırlayacaktır Mithat Paşa'yı. TARİŞ'in karşısında bir büstü var. Ben hep merak ettim fakat araştırmak hiç aklıma gelmemişti ta ki kitap elime geçene kadar.

Kısaca anlatacak olursak;

Mithat Paşa; iki defa sadrazamlık yapmış, Osmanlı Devleti'nin ilk anayasası Kanun-i Esasi'yi hazırlayan kurulun başkanı, savunduğu reform politikalarıyla Avrupa devletleri nezdinde kabul görmüş değerli bir devlet adamı. Osmanlı topraklarında sayısız valilik hizmetlerinde bulunmuştur. Bu hizmetlerin sonuncusu 1880 yılında İzmir Valiliği görevidir.

Mithat Paşa'nın diğer önemli eseri görev yaptığı vilayetlerde kalkınmaya ve düzene çok önem vermesidir. Özellikle tarım toplumu olan Osmanlı'da üreticilerin çalışma şartları ve çektikleri sıkıntıları yakından takip etmiş, faizciler ve tefecilerin boyunduruğu altından kurtarmak için ve Türk gelenekleri arasında zaten var olan ve karşılıklı yardımlaşma esasına dayanan imece geleneğinden esinlenerek 1863 yılında Memleket Sandıkları'nın kurulmasını sağlamıştır.

1867 yılında “Memleket Sandıkları Nizamnamesi” nin yürürlüğe girmesiyle Osmanlı Devleti’nin her yanında Sandıklar faaliyete başlamış ve uzun yıllar başarıyla hizmet vermiştir.

15 Ağustos 1888’de Memleket Sandıkları’nın yerine işlevlerini üstlenecek modern finans kuruluşu olarak Ziraat Bankası (Tarım Bankası) resmen kurulmuş, o tarihte faaliyette bulunan Memleket Sandıkları da Banka şubelerine dönüştürülerek faaliyete geçirilmiştir. Memleket Sandıkları bugünkü tabiriyle bir nevi üretim kooperatifçiliği olarak değerlendirilebilir. Çiftçiler bu sayede tefecilerden kurtarılmış ve ihtiyacı olan parayı çok daha adil şartlarda edinmelerini sağlanmıştır.

20. yüzyılın başlarında Ege bölgesinde başlayan ekonomik dalgalanma, çiftçilerin düştüğü sıkıntılar ve yabancı tüccarların tekelini kırmak amacıyla üreticiler tarafından Mithat Paşa'nın kooperatifçilik ilkelerine dayanarak 1912 yılında yerel kooperatifler kurulmuş ve bu yerel kooperatifler 1935 yılında Tarım Satış Kooperatifleri adı altında anılmıştır. Tarım Satış Kooperatifleri kendisine destek veren Ziraat Bankası (Tarım Bankası) ve İş Bankası'nın ilk hecelerini birleştirerek 1949 yılında Tariş adını almıştır...”

mstfclt

Sevgili Mustafa Çalt arkadaş, ellerine, gözlerine, beynine sağlık olsun. Teşekkürler… 

İşte böyle dostlar; 27 ARALIK 2022 Salı günü Sevgili Nuri Aksay’la TARİŞ Yönetim odasında randevulaştık. Sağ olsun, Müdürümüz Sn. Özkan Çelikay’la birlikte beni misafir ettiler ve Atça’daki Kooperatif çalışmaları ile ilgili bilgilendirdiler. 

İzninizle ben Karınca Dergisinin 1934 yılında yayınlanan 7 nci yazısından başlayacağım.

Yazıyı yayına hazırlayanın ne yazık ki kimliğini bilemiyoruz. Yazının birinci paragrafı şöyle:

“Atça’dan aldığımız bir mektup, bize ATÇA ZİRAİ KREDİ KOOPERATİFİ yapısı (binası) yaptıklarını ve yapının (binanın) açılma şenliğinin de yapıldığını öğretti…” diye başlıyor. Bina Cumhuriyet Meydanında, Atatürk Heykelinin hemen arkasındaki bina.

Kooperatifin Ünvanı: 242 No:lu ATÇA ZİRAİ KREDİ KOOPERATİFİ. Kuruluş tarihi ile ilgili herhangi bir bilgi yok. TARİŞ’te de bu kooperatifle ilgili bir bilgi yok.

Yazını devamında kuruluşundan sonraki yılda kooperatifin 1500.00 TL kâr ettiği ve ortaklarının bu kâra dokunmadıklarını, 1933 yılında gerçekleşen Cumhuriyetimizin 10 ncu Kutlama Etkinliklerinde temelinin atıldığını ve bir yıl sonra 1934 te de Cumhuriyetin 11 nci yılı kutlama etkinliklerinde hizmete açıldığını yazıyor. Atçalılardan da övgüyle söz eden bir yazı...

Yazının son bölümünde de 242 NO:LU ATÇA ZİRAİ KREDİ KOOPERATİFİ’nin muhtemeldir ki İdare Meclisi Başkanı Ali Bey ve Müdürü Ahmet Beylerin hazırlayıp gönderdikleri mektuptan alıntılara yer verilmiş.

Sevgili dostlar; öncesi var mı bilmiyorum. Görünen o ki Atça’daki ilk Kooperatif çalışmasında;

242 NO:LU ATÇA ZİRAİ KREDİ KOOPERATİFİ

İlk sırada yer alıyor. Sonrasında sırasıyla:

25 NO:LU ATÇA İNCİR TARIM SATIŞ KOOPERATİFİ

Kuruluş Tarihi: 5 MAYIS 1938-Tescil Tarihi: 1 HAZİRAN 1938

KURUCU ÜYELER:

Mustafa Aksoy, Nuri Kara, Rıza Alasağ, Enver Çelebi, Salih Çelebi, Salih Alpsoy, Nuri Aksay, Ahmet Devecioğlu, Ali Kerpişci, Halil Sargın, Ahmet Kaya, Mehmet Akbaş, Hüseyin Yörük, Nimet Genç, Hüseyin Soyak, Osman Yaman.

113 NO:LU ATÇA PAMUK VE YAĞLI TOHUMLAR TARIM SATIŞ KOOPERATİFİ

Kuruluş Tarihi: 10 MART 1949 Tescil Tarihi: 26 MART 1949

KURUCU ÜYELER:

Mustafa Aksoy, Mehmet Ünsal, Rıza Alasağ, Enver Çelebi, Salih Çelebi, Ali Yiğiter, Nuri Aksay, Nuri Atabek, Ahmet Kerpişci, Raşit Yalçınkaya, Ahmet Kaya, Nuri Bekdemir, Ahmet Atasoy, Nimet Genç, Hüseyin Soyak, Ali Yargücü, İsmail Akyüz, İbrahim Atabek, Şükrü Gündüz, Necip Tezcan.

Elbette Atça’da Kooperatifler konusu burada noktalanmayacak. Esnaf Kooperatifleri, Sulama Kooperatifi, Semepa akıma hemen geliverenler. Güzel bir araştırmadan sonra diğer kooperatiflerin de bir incelemesini yapacağımıza inanıyorum. Onun için de biraz zamana ihtiyacımız olacak elbette.

Bu yazının oluşmasına katkı sunan tüm dostlara teşekkürü bir borç bilirim. 

Atça’da Kooperatifçiliğe ivme kazandıran değerli büyüklerimiz; sizleri minnetle anıyoruz, sonsuz uykunuzu ışıklar, nurlar içinde uyuyun. Mekânınız cennet olsun…