Mâlâyâni.

“A”ların hepsi uzun, ikinci “A”  “lâ” notasındaki gibi hem ince, hem uzun okunacak : MAALÂÂYAANİ.

Bu kelimeyi hiç duymuş muydunuz?

Ben anneannemi 1973’de kaybettiğimizden beri hiç duymadım. Aydın yöresine mi aitti, yoksa aile içinde uydurulmuş bir sözcük müydü bilmiyorum.

Ne olduğunu izah edeyim. Çiğ badem, havanda toz şekerle dövülüyor, kaşık kaşık yeniyor. Anneannemin babası Kahveci Salih efendi çok severmiş.

O zamanlar badem bol tabii. Geniş, bahçe içinde bir evde oturuyorlar. Bahçede bademinden cevizine, elmasına, narına, üzümüne incirine, armutuna, ayvasına kadar bin bir çeşit meyve yetişiyor. Her şey çuvalla, küfeyle. O ağaçlar yaşlılıktan kuruyana kadar biz de faydalandık ama itiraf ediyorum, badem kırmak bana hep çok zahmetli gelmiştir.

Bademler toplanıyor, çuvallar kilerde saklanıyor, ihtiyaç oldukça o sert kabuğu kırılıp kullanılıyor. Bir kısmı mâlâyâni yapılıyor. Anneannem bize de yapardı. Çocukken en sevdiğim yiyeceklerdendi. Bademin toz şekerle eziliş sesi hâlâ kulaklarımdadır. Bir kâseye koyar yanında tatlı kaşığı ile elimize verirdi.  

Bademin kalın ve sert kabuğunu kırmak zor iştir. Sol elinin baş ve işaret parmakları ile pirinç havanın tersinde tutacaksın, sağ elinle de taş, çekiç veya havan eli ile parmaklarına dikkat ederek ince tarafına vuracaksın. Ortadan ikiye ayrılır. Ama üç kez parmağına vurmazsan, dördüncüde kesin vurur, bir süre acı içinde kıvranırsın.

Ne der buna Aydınlılar?

“Uğunursun”

Kahveci Salih efendi, genç yaşında Arnavutluk’tan göçüp gelmiş, uzun boylu, yeşil gözlü, yakışıklı bir delikanlı.

Aydın’da pamuk fabrikalarında, zeytinyağı işletmelerinde çalışmış. Muhtemelen de Forbes’de. Fabrikada yatıp kalkar, ücretlerini altı ay almaz biriktirirmiş. Eline toplu para geçince hemen bir yatırım yaparmış. Bu yolla kendisine epey bir sermaye biriktirmiş, bugünkü Atatürk Meydanında, havuzlu parkın olduğu yerde bir kahvehane açmış.

O zamanki Aydın, bugünkü Aydın değil tabii.

İnsanlar toprak yollarda atla, eşekle dolaşıyor.

Kahvenin önüne atını, eşeğini bağlayan soluklanmak için, sohbet için kahveye asma çardağının, ya da çınarın altına otururlarmış - ki Aydınlılar çınara çoğunlukla kavak der.

O zamanlar tahta masa, sandalye bile yok. Yerde hasır, kenarda bir sedir, birkaç tahta tabure. Ama çay her daim ince belli bardakla geliyor. Salih efendi ocakta, çayı yanında çalışan Hurşit dağıtıyor.

“Haydi oğlum, acele et biraz, ezan okunuyor, cumaya gidecekler”

Hurşit elinde askı ile telâşlı telâşlı müşterilere çay, kahve yetiştirmeye çalışıyor. Ustası disiplinli adam, gecikirse kızar.

Müşteriler çaylarını aceleyle içip karşıdaki Bey Camiine geçiyor, camiinin bahçesindeki şadırvanda abdestlerini alıp dışarıda hasırın üstünde imamın arkasında saf tutuyorlar, Salih de aralarında.

Zaman geçip Salih zenginleştikçe ocakta duracak birini alıyor yanına ama her gün kahvede, işinin başında.

Hayat günümüzden yüz otuz yıl önce de hızla akıp gidiyordu ve yalnızlık Allah’a mahsustu. Salih efendi, iyi huylu, güzel gözlü Fâdime kadın ile evlendi. On beş yaş fark o zamanlar büyük fark değil. Fâdime henüz on altısında, ince, narin, yeşil sürmeli gözlü, kıvırcık siyah kirpikli sessiz, kibar bir genç kız.

O gözler, nasıl gözler ise üç kuşak sonraki torunlarda bile aynen devam ediyor.

Salih efendi günden güne mal mülk sahibi oluyor. Kemer taraflarında zeytinlikler, bugünkü belediye binasının hemen altında genişçe bir arazi, daha sonra İncirliova’ya doğru doksan dönüm incir bahçesi.

Bir yıl sonra ilk oğulları Ali’yi, iki yıl sonra Necip’i kucaklarına alıyorlar.

1399’a geldiklerinde tek kızı anneannem Emir Ayşe dünyaya geliyor. Salih efendinin keyfine diyecek yok. Her doğumda Fadime’nin boynuna ya bir gramse, ya da koluna burma bilezik takılırken kızı doğunca on üç dönüm zeytinlik hediye ediyor. İki yıl sonra da son çocukları Mehmet doğuyor.

Kızı Salih efendinin göz bebeği ama şımartmıyor. Hep bir mesafe, hep katı bir disiplin. Fakat çocukları okusun istiyor. Bu isteğini karşılayan kızı oluyor, daha cumhuriyet kurulmadan önce ortaokul düzeyinde öğrenim görüyor.

Oğulları ise savaş yılları ile birlikte oradan oraya savrulmaya başlıyorlar. Hele büyük oğlu Ali, Balkanlar’da savaşırken birkaç gün izne geliyor, anneannem “Abimi son görüşüm o zamandı” diye anlatırdı. Kafkas cephesine gönderilmiş ve bir daha hiç haber alınmamış.

Şimdi düşünüyorum, Sarıkamış’ta mı şehit oldu, doğuda Ruslarla, Ermeni çetelerle savaşırken mi şehit düştü, bilen yok. Aile çaresizce kabulleniyor oğullarının kaybını. Gitti gelmedi oluyor.

Osmanlının son yıllarında dünya alt üst olmuşken bir akrabaları eceliyle ölüyor ve eşi dul kalıyor. Hatice Kadın zengin, çocuksuz ama yaşı neredeyse Salih efendiye yakın, o zamana göre yaşlı sayılan kırklı yaşların başında. Eş dost, başlıyorlar Salih efendiye “Bu kadınla evlen, malı mülkü yabancıya gitmesin” demeye.

Salih efendi her defasında reddediyor. “Karın çirkin deseniz, değil, evde mutsuzsun deseniz, mutluyum, çocuğun olmadı deseniz Allah’a şükür sağlıklı çocuklarım var, kadın zengin deseniz,  ihtiyacım yok,  ne diye evleneyim?”

Salih efendiden umutları kesilince, bu kez kocasını Hatice ile evlenmeye ikna etmesi için Fâdime’ye sarmaya başlıyorlar.

“Fâdime kadın, kocasını evlendiren kadınlar cennete gider (!)”

“Biliyorum”

“E o zaman ne duruyorsun, Hatice kadınla kocanı evlendirsene”

“Bilmem ki abla, Salih efendi ister mi?”

Hayır istemez, hiç söylemese de Salih efendi beni sever, üstüme kuma getirmez diye içten içe güveniyor Fâdime kadın.

Ama baskılar öylesine artıyor ki, Fâdime kocasını evlendirmezse cehennemde cayır cayır yanacağını düşünmeye başlıyor. Sık sık kocasına evlen demeye başlıyor, “Hem bana arkadaş olur, ev işlerinde yardım eder.”

“Bak Fâdime, bana evlen evlen diyorsun, pişman olursun sonra”

“Yok efendi, olmam” diyor ince ve çekingen sesiyle Fâdime.

Salih efendinin direnci uzun süre sonra nihayet kırılıyor, istemeyerek de olsa Hatice kadınla evlenmeye karar veriyor.

Düğün hazırlıkları başlıyor, geniş bahçenin bir tarafına Hatice kadın için ayrı bir ev inşa ediliyor. İçinin temizliğini, alış verişini, yerleştirmesini Fâdime elleriyle yapıyor. Tahta sedire serdiği kanaviçe örtüleri, ipek saten yorgan örttüğü gelin yatağını gururla  seyrediyor. Sanki kocasını değil de kızını evlendiriyor gibi mutlu ve heyecanlı.

“Kocasını evlendiren kadınlar cennete gider (!)”

Cennet onun için garantidir artık.

Sıcak bir yaz günü, bahçedeki büyük dut ağacının altına sofralar kuruluyor, danalar kesiliyor, keşkek, biber patlıcan kızartması, etli nohut, bulgur pilavı, buz gibi ayran, şıra, taze incir, kavun, karpuz, zengin bir sofra, davullar, zurnalar ile Salih efendi Hatice kadın ile evleniyor.

Salih efendi istemiyor aslında böyle büyük düğün yapılmasını, “Biz delikanlı mıyız, hoca kıyıversin nikahımızı” diyor ama hem Fâdime, hem eş dost “Olur mu öyle şey, şanına yakışan bir düğün yap” diye ısrar ediyor, Hatice de gönüllü zaten, genç kız gibi davullu zurnalı evlenmeye çok hevesli.

Bütün davetliler gidip el ayak çekilince Hatice kadını aynı bahçe içindeki kendi evine götürüp bırakıyorlar. Hatice kadın, Fâdimenin hazırladığı sedirin üstünde, kırmızı bindallısı, al duvağı ile saatlerce Salih efendinin gelmesini, duvağını açmasını, boynuna yüz görümlüğü beşi bir yerdeyi takmasını bekleyip duruyor.

Oysa Salih efendi, sanki o gece kendi düğünü olmamış gibi Fâdime kadının yanına yatıp beline sarılmıştı. Bu duruma Fâdime de şaşırmıştı. Neden gitmiyor diye merak içindeydi. Çok sıcaktı, kocasından biraz uzaklaştı, uyuyor numarası yaptı. Salih efendi iki saat sonra Fadime’nin uyuduğundan emin olunca sessizce kalktı, kapıyı dikkatle açıp dışarı çıkıyor.

Kocasının kalktığını duyan Fâdime, hemen başına yeldirmesini alıp kocasının peşine düştü. Geceydi, karanlıktı ama başı açık dışarı çıkamazdı. Ses çıkarmaya korkarak incir ağaçlarının arkasına gizlenerek ilerledi, kocasının yüz metre ötedeki yeni gelin evinin kapısını çalışını izledi. Dalında kuruyan birkaç incirin pat diye önüne düşmesiyle irkildi, kalbi gümbür gümbür atmaya başladı. Öylesine atıyordu ki yirmi metre uzağındaki kocasının duyacağından korkuyordu.

Gecenin sessizliğinde kapı ince bir gıcırtıyla açıldı. Gaz lambasının kör ışığında Hatice’yi göremedi ama “Neğede kaldın efendi, çok beklettin” diyen sesini duyunca yüreği cızzz ediverdi ve “Ah! Ben ne yaptım” diye ağacın altına çöktü.

Kumasıyla hiçbir zaman arası iyi olmadı ve kocası yaşadığı sürece ikinci bir kadınla paylaşmanın acısını duydu hep. Ama 1942’de bu dünyadan göçene kadar yine de sarsılmaz bir inançla “Ben kocasını evlendirmiş kadınım, cennete yerim hazır (!)” diye övünmekten de geri durmadı.

Buket SARAN 

OLAY AYDIN